Page 60 - Sinerji s53_ES_HD_YEPYENİ_WEB

köşe yazısı / Bi Mola
Buket Yamanlar Bir çocuğun doğumundan sonra doktor odaya
Kurumsal İletişim Uzmanı girer ve aileye dönerek “Tebrikler, sağlıklı bir kızınız
buketyamanlar@gmail.com oldu, ilk testleri tamamladık ve her şey yolunda
“Her gün beynimizi ve
beden sağlığımızı sıfırlamak için
yapabileceğimiz en etkili şey
uyumaktır; uyku, doğanın ölüme
karşı en büyük mücadelesidir.”
Matthew Walker
58 BOSİAD SİNERJİ / Ocak 2025
“Uyanıklık, düşük düzey beyin hasarı, uyku rını yapar. Bilişsel beceriler, akıl yürütme ve kritik vücutta oluşturduğu tahribattan kaynaklı mıdır?
ise nörolojik temizliktir.” düşünme becerilerinde gelişme kaydetmeye Araştırmalar altı saatten az uyuyan kırk yaş ve
başlar. üsttü insanların kalp krizi veya felç geçirme olasılı-
Gözlerimizi kapattığımızda birbirinden farklı iki
uyku tipi arasında bir döngü yaşarız. NREM uyku- “Umutsuzluk ile umut arasındaki en iyi köp- ğının günde ortalama yedi-sekiz saat uyuyanlara
oranla yüzde iki yüz daha fazla olduğu kanıtlan-
su (hızlı göz hareketlerinin olmadığı evre) ve REM rü, iyi bir gece uykusudur.” E.Joseph Cossma
uykusu (hızlı göz hareketlerinin olduğu evre). mıştır.
Beynin sayısız fonksiyonu uyku sayesinde ıslah
Matthew Walker’ın “Niçin Uyuruz” adlı kitabında olur ve ona bağlıdır. Ve belki de en önemli bilgi, Çocukluğumuzda uyuyarak bol bol salgılanan
büyüme hormonu yetişkinliğe ulaştığımızda hüc-
yer alan grafikte gördüğünüz gibi gece boyunca kaybettiğimiz uykuyu hiçbir zaman telafi ede-
NREM ve REM uykusu arasında defalarca gidip meyeceğimizdir. Örneğin bir hafta akşamları relerimizin yenilenmesi ve onarılmasını sağlayan
bir şifacıya dönüşüyor ve uykumuzu herhangi
gelmekteyiz. Neden önce gereken bütün NREM uykusuz kalıp ders çalışan çocuğunuz, bir
uykusunu alıp sonra da gerekli REM uykusunu al- ay günde 10 saatte uyusa vücuduna ve bey- bir sebeple yeterli alamadığımız her bir gün için
7-8 gün daha fazla yaşlanıyoruz. Herkesin genç
mıyoruz ya da tam tersi olmuyor. Bu tam olarak
nine verdiği zararı ne yazık ki telafi edeme-
Niçin açıklanamasa da her iki aşamanın da farklı görev- yecek. Ayrıca yeni öğrenilmiş bilgiler yeterli bir kalmaya çalıştığı bu yüzyılda dikkat çekici bir veri
olabilir.
leri bulunmaktadır.
uyku aldığımız zaman hafızamıza kazınmaktadır.
“Ne kadar az uyursanız, hayatınız o kadar
Bundan dolayı özellikle okul çağındaki çocuklar
uyuruz? için uyku, gelişimlerinin üç temel taşından biridir. kısalır.”
“Dağınık bir zihin, huzursuz bir yastıktır.”
Sarhoş halde araba kullanmak ve uykusuzken
araba kullanmak tek başlarına yeterince ölümcül
Charlotte Bronte
ama ya ikisi bir araya gelince ne olur? Verilerine
Uyku ile hastalıklar arasındaki bağlantılar; Uyku
yoksunluğunun bize neler yapabileceğini bugü- göre de Türkiye’de yaşanan altı trafik kazasından
dan alacakaranlığın çökmesinin ardından # artışa ne kadar duymamış olabilirsiniz ama bugünden sadece biri uykusuzluk kaynaklıdır. Hiçbir polis
geçer ve uyku süresinin başlatılması için “resmi sonra daha fazla uyumak için çaba göstereceği- memuru kanınızda 1 promil alkol varken yap-
talimatı” verir. nize eminim. Yapılan sayısız araştırmada; kalp has- tığınız kazanın uykusuz kaynaklı olduğunu dü-
görünüyor,” der. Güven veren bir gülümsemenin Ayrıca şu anda beyninizde, adenozin adı verilen talıkları, obezite, Alzheimer demans ve diyabet şünmeyecektir. Bir anda gözlerinizin kapanması
ya da uykusuzluktan yan yoldan gelen arabayı
ardından kapıya yönelir. Ancak çıkmadan önce gibi sağlık sistemlerini felç eden hastalıkların ve
arkasına döner ve “ Bir şey daha var, “ der. Çocu- bir kimyasal üretilmektedir. Uyanık geçirdiğiniz REM uykusu süresince tamamen felç oluruz ama ölümün başta gelen nedenlerinin hepsinin uyku- geç fark edip frene basamamanız kaza raporları
her dakika, bu kimyasalın oranı artar; yani ne ka-
için önemli değildir. Araç başındayken uykusuz-
ğunuz şu andan itibaren hayatının sonuna kadar dar uyanık kalırsak, o kadar çok adenozin birikir. beynimizin bazı kısımları uyanık halimizden %30 suzlukla ortak noktalarını keşfedilmiştir. luğunuzu fark etmeniz sizin ya da bir başkasının
rutin bir şekilde, sürekli komaya girecek. Zaman Ancak melatonin ve adenozinin doğal döngü- daha aktifdir. Örneğin talamusun duygusal ka- “Belki de bütün yaraları iyileştiren zaman hayatını kurtarabilir.
zaman öldüğünü düşündürecek kadar derin bir sünü etkileyen yapay maddeler, bu hormonların pısı bu evrede tekrar açılır. değil, uykuda geçirilen zamandır.”
koma. Ve bedeni hareketsiz yatarken zihni sıklıkla işlevlerini engelleyebilir. Peki biz insanlık olarak uykumuzun kıymetini ne-
şaşırtıcı, tuhaf halüsinasyonlarla dolu olacak. Bu REM uykusu, zihinsel sağlığımız, öğrenme, hafıza rede unuttuk?
durum, hayatının üçte birini tüketecek ve bunu Zararlı alışkanlıklarımızın başını çeken maddeler- ve duygusal iyilik hali açısından kritik bir rol oy- 16. yüzyıl Thomas Dekker “Uyku, sağlık ve vücu-
neden yapacağı ya da bunun neye yaradığı konu- den biri, petrolden sonra gezegende en çok alınıp nar. REM rüyası, o gün yaşadığımız zorlayıcı, hatta dumuzu birbirine bağlayan altın bir zincirdir.”
sunda en ufak bir fikrim yok. Bol şans!” satılan ikinci ticari ürün olan kahvedir. Kahvedeki travmatik duygusal olayların keskinliğini alarak
kafein, dünyada en yaygın şekilde kullanılan psi- ertesi sabah uyandığımızda duygusal açı- 20. yüzyıl Thomas Edison “Uyku, büyük bir
Uykuyu bu şekilde tanımlamak, biraz trajikomik dan iyileşmemizi sağlamaktadır. Kişiler vakit kaybı ve mağarada yaşadığımız
görünebilir; ancak gerçekte uyku, beynimizin koaktif uyarıcıdır. Üstelik, bu uyarıcıyı, küçük arasında çözülemeyen tartışmaların günlerden bir mirastır.”
yaşlardaki ve ergenlik çağındaki çocuklarımıza
öğrenme, ezberleme, mantıklı kararlar alma ve bir sonraki güne bırakılması bu yüz-
seçimler yapma gibi pek çok fonksiyonumuzu rahatça veriyoruz, bunu unutmamalıyız. Kendi- den çok önemlidir. Ayrıca öncesin- 16. yüzyıldan günümüze geldiği-
mizi daha zinde ve uyanık hissetmemize yardımcı
zenginleştirir. Aynı zamanda ruh sağlığımıza na- de inatçı görünen sorunlara yeni mizde uykumuzu elimizden alan
zikçe hizmet eder, duygusal beyin devrelerimizi olduğunu sandığımız kafein, aslında reseptörleri çözümler ve orijinal fikirler bul- ne yazık ki sanayileşme olmuştur.
zorla istila ederek adenozinin beyne verdiği uyku
yeniden ayarlayarak ertesi günün sosyal ve psiko- mamız, çalamadığınız bir parçayı Uykusuzluk özellikle iş hayatımız-
lojik zorlukları arasında sakin kalmamıza yardımcı hali sinyalini engeller. Bu, bir sesi duymamak için çalabilmeniz veya bir gün önce da problem çözme kapasitemizi
kulaklarınızı parmaklarınızla tıkamak gibidir.
olur. Vücudumuzun bağışıklık sistemini güçlen- aklınıza gelmeyen en sevdiğiniz azaltan bir durumdur. Gün içeri-
direrek enfeksiyonları önler ve her türlü hastalığa Kahve, insanların kendi iradeleriyle bırakmakta filmin ismini hatırlamamız bu sinde çok stresliyseniz, aşırı yeme
karşı koruma sağlar. zorlandığı bağımlılık yapan maddelerdir. Ancak iyi düzeneğin çalışması ile gerçekle- duygunuzu kontrol edemiyorsanız,
bir uyku için, kahvenizi öğleden sonra içmemeyi
Teknik olarak, beynimizin ortasında bulunan ve şir. Sonuç olarak yeterli REM uykusu normalde almayacağınız kararlar alıyor
24 saatlik biyolojik bir saat işlevi gören bir yapı deneyebilirsiniz. alamamamız gün içinde ki performansı- veya ağzınızdan istenmeyen kelimeler çıkı-
vardır. Buna Suprakiasmatik çekirdek denir. Sir- Uyuduğumuzu gösteren iki belirgin işaret vardır. mızın düşmesine, hafıza sorunlarına ve duygusal yorsa dönüp o gece ne kadar uyuduğunuzu dü-
kadiyen ritim, 24 saatte bir tekrarlanan doğal uy- İlki, dışsal farkındalığımızı kaybetmemiz ve dış dengesizliğe neden olabilmektedir. Yetersiz uyku kalitesi ayrıca kanser riskini arttır- şünmelisiniz. Tüm bunları yaşamak istemiyorsanız
ku-uyanıklık döngüsüdür ve bu döngü, biyolojik dünyayı algılamayı bırakmamızdır (bu, içimizin “REM uykusu ortadan kalkınca etraftaki makta ve kanser başladığında da hızlı ve çarpıcı herhangi bir sebep ile az uyuduysanız bunun far-
saatin etkisiyle tam 24 saatte bir yenilenir. Ancak, geçtiği andır). İkinci işaret ise beynin duygusal sosyal dünyayı sağduyulu anlama becerisi büyümesinde tehlikeli bir gübre görevi üstlen- kına varıp önemli toplantılarınızı erteleyebilir ve
herkesin sirkadiyen ritmi aynı değildir. Bazılarımız merkezlerinden biri olan talamusun kapıları- yok olacaktır.” mektedir. Uykusuzluk ve kanser arasındaki bağ- sinirleneceğiniz durumlardan kaçınmayı deneye-
“erkenci kuş” olarak tanımlanırken, bazıları ise nı kapatmasıdır. Biz uyanıkken hangi duygusal lantı üzerine birçok bilimsel kanıt bulunmaktadır. bilirsiniz.
“gece baykuşu” olarak bilinir. sinyallerin bu kapıdan geçeceğine, hangilerinin NREM uykusu bireysel anıları güçlendirdiğimiz Öyle ki Dünya sağlık örgütü uyku eksikliğini küre- Unutmayın her şey önce fark etmek ile başlar.
Bu sistemde, gece ve gündüz sinyallerini beyni- geçmeyeceğine karar veren talamus kapılarını evredir. Yeni öğrenilmiş bilgilerin beynin uzun va- sel bir salgın olarak tanımlamaktadır.
kilitleyerek bedene duygusal bir kesinti yaşatır ve deli depolama alanlarına aktarımına ve güvenliği- Sevgiler.
mize ve vücudumuza, dolaşım halindeki melato- Geceler boyu uykusuz kaldıktan sonra bir sabah
nin adı verilen haberci hormonumuz aracılığıyla o sinyallerin kortekse doğru yola devam etmesini nin sağlanmasına yardımcı olur. kalp krizi geçirdiğiniz de sizce bu kalbinizdeki bir
iletiriz. Melatonin, suprakiasmatik çekirdek tarafın- önler. Özellikle ergenlik döneminde beynin ince ayarla- rahatsızlıktan kaynaklı mıdır yoksa uykusuzluğun
BOSİAD SİNERJİ / Ocak 2025 59